קען א מזוזה זיין א מזבח / הרב פנחס וויליגער
פסחים צו ע"א
מסכת פסחים (דף צ"ו ע"א) בעי רבי זירא אימירי פסח מצרים היכא אקטרינהו, אמר ליה אביי וכו' ועוד הא תנא רב יוסף ג' מזבחות היו שם על המשקוף ועל שתי המזוזות, ותו מידי אחרינא לא היה, איז רש"י מפריש ג' מזבחות להזאת הדם אבל להקטרת אימורין לא היה שם מזבח, אז מען האט טאקע ניט מקריב געווען די אימורין, די רבינו חננאל האלט איז די אימורין האט מען אויפגעגעסען, אין די מאירי האלט צלאים בשפוד ושרפם לשם גבוה.
לויט ר' יוסי קומט אויס אז פסח מצרים האט מען זורק געווען די דם אויף א מזבח ווייל די משקוף האט געהאט א דין ווי א מזבח, אבער אין מסכת מנחות (דף פ"ב ע"א) שטייט חזר ר' עקיבא ודנו דין אחר מה לפסח מצרים שכן אין טעון מתן דמים ואימורין לגבי מזבח, פארטייטש די מפרש דארט דלא הוה מזבח אלא משקוף ומזוזות, וכיון דאין ממנו למזבח וכו' קומט אויס אז ר"ע קריגט מיט ר' יוסי און האלט אז די מזוזות זיינען ניט געווען גערעכענט פאר א מזבח.
די רש"ש (דף צ"ו ע"ב) באמערקט אן הערה און שרייבט אז אויב פסח מצרים האט מען ניט מקריב געווען קיין אימורין וואלט דאס די משנה געדארפט באווארענען און אריין לייגען מה בין פסח מצרים לפסח דורות, בפסח דורות היה בו הקטרת אימורין משא"כ פסח מדבר, זאגט די רש"ש אז מען קען דאס פארענטפערן מיט א תרגום יונתן בן עזיאל אין פרשת יתרו אויפ'ן פסוק ואשא אתכם על כנפי נשרים, אז מען האט אריבער געפירט גאנץ כלל ישראל פסח ביינאכט בדרך נס אויף וואלקאנעס קיין ארץ ישראל לאתר בית מוקדשא למעבד תמן פסחא, ובההוא ליליא אתיבות יתכון לפילוסין מען האט דארט געמאכט א מזבח און מקרב געווען די קרבן פסח, זאגט די רש"ש קומט אויס אז אפילו פסח מצרים האט מען געמאכט הקטרת אימורין אופ'ן מזבח, ניט אזוי ווי ר"י יוסי האט געזאגט אז עס נישט געווען קיין מזבח פאר הקטרת אימורין, און מען קען צולייגען אז אויך ר"ע ווי דערמאנט פריער וואס זאגט מה לפסח מצרים שאין מתן דמים וכו' על המזבח האלט אויך ניט ווי די תרגום יונתן.
אייגינטליך דארף מען בכלל פארשטיין פארוואס האט געדארפט זיין זריקת הדם על המזוזות זאגט די פסוק דערויף דעם טעם, והיה הדם לכם לאות על הבתים וגו' ופסחתי עליכם ולא יהיה בהם נגף למשחית בהכתי בארץ מצרים, דארף מען פארשטיין די פסוק זאגט דאך ויהי בחצי הלילה וה' הכה כל בכור בארץ מצרים, און ווי מען זאגט ביי די הגדה אני ולא מלאך אני ולא שליח, איז ווי קומט מען זאגען ולא יתן המשחית לבא אל בתיכם.
איז דא א געוואלדיגע ווארט פונעם חת"ם סופר ער ברענגט אן הקדמה צו מסכת שמחות וואס שטייט אזוי, ויהי בחצי הלילה וה' הכה כל בכור בארץ מצרים (וכתוב במדבר ה') ביום הכותי כל בכור, אמר ר' יוחנן אע"פ שהכה אותם מכת מות בחצי הלילה, היתה נפשם מפרפת בהם עד הבוקר, זאגט די חת"ם סופר אז מיט דעם קען מען פארענטפערט אזוי ויהי בחצי הלילה וה' הכה כל בכור דאס ערשטע קלאפ האט די רבש"ע געגעבן פאר די בכורים, אבער די נטילת הנשמה דאס האט די משחית געטוהן דערפאר שטייט ויעבר ה' לנגוף את מצרים ביי חצות איז כביכול אליין ארום געגאנגען אין מצרים צו קלאפען די בכורים וראה את הדם על המשקוף ועל שתי המזוזות ופסח ה' על הפתח און דורכדעם ולא יתן המשחית לבא אל בתיכם לנגוף האט די מלאך המות וואס האט אינדערפרי צוגענדיגט הארגענען די מצרים האבען זיי געוויסט אז ווי עס איז פארהאן דם על הבתים דארט קענען זיי נישט טשעפענען.
און מיט דעם ווארט פלעגט הרה"ג ר' שלמה זלמן אוירבאך זצ"ל איבערזאגען (איך ווייס ניט צו פין זיך אדער אן אנדערען) אז עס זייער מובן די דיוק הלשונות וואס מיר זאגען א יעדען טאג ביי דאווענען, ביינאכט זאגט מען אין תפילת ערבית "המכה" בעברתו כל בכורי מצרים און ביי עזרת צופרי זאגט מען די לשון כל בכוריהם "הרגת" נאר מיט דעם הקדמה למס' שמחות איז זייער קלאר, ביינאכט בחצי הלילה איז נאר געווען וה' הכה, המכה בעברתו, דערנאך אז געווען נפשם מפרפרת בהם עד הבקר, און צופרי ערשט איז געווען כל בכוריהם הרגת, זאלען מיר אלע בקרוב זוכה זיין דעם פסח צו זאגען צו צום רשב"ע אז די והיה הדם לכם לאות על הבתים האבען מיר שוין מקיים געווען גענוג יודיש בלוט איז פארגעסען געווארען, זאל שוין זיין ופסח ה' על הפתח ולא יתן המשחית לבא אל בתיכם אין מיר אלע זאלען זוכה זיין צו די והיה כי תבאו אל הארץ אשר יתן ה' לכם, בלשון שמחה. איך וויל ווינטשען די חשובע לייענערס א גוטן יום טוב און כשר'ן פרייליכן פסח.
הרב פינחס וויליגער מח"ס נופת צופים ושמחת בחגך מונטריאל קאנאדא
